W wyniku współpracy i kontaktów naukowych profesor Haliny Szwarc z profesorem Pierre’em Vellasem utworzyli uniwersytet trzeciego wieku w Warszawie. Pod nazwą Studium III Wieku, 12 listopada 1975 roku, inaugurowano pierwszy rok akademicki UTW.

Cele pierwszego UTW:

• włączenie osób starszych do systemu kształcenia ustawicznego
• aktywizacja intelektualna, psychiczna i fizyczna słuchaczy
• opracowanie metod edukacji i wdrożenie profilaktyki gerontologicznej
• prowadzenie obserwacji i badań naukowych (Informator Sekcji UTW przy PTG, 1987)

Intensywny rozwój UTW przypadł na lata 1975-1979 (powstały UTW we Wrocławiu, Opolu, Szczecinie, Poznaniu, Gdańsku, Łodzi). Po kilkuletniej przerwie, po roku 1982, zaczęły znów powstawać nowe tego typu instytucje. Po 1989 roku nastąpił dalszy rozwój UTW w wyniku zmian systemowych, jak również rosnącej populacji ludzi starszych w kraju. W ostatnich kilku latach nastąpiło przyspieszenie w rozwoju ruchu UTW w Polsce^[21].

Polska była trzecim krajem na świecie (za Francja i Belgią), w którym rozwinął się ruch UTW. Pierwszy polski UTW zaczął funkcjonować równocześnie z pierwszym UTW w Szwajcarii, we Włoszech i Kanadzie już w roku 1975. W 1975 r. Centrum Kształcenia Podyplomowego w Warszawie rozpoczęło szkolenie w zakresie gerontologii – klinicznej, eksperymentalnej i społecznej.

W 1976 roku, we Wrocławiu, powstaje drugi polski UTW, zorganizowany został przy współpracy H. Szwarc, pod kierownictwem Czesława Kępińskiego, powstał z inicjatywy Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych, Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej Urzędu Wojewódzkiego, dyrekcji Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego oraz Kierownictwa Międzyzakładowego Uniwersytetu Robotniczego. Ideę tę poparł Uniwersytet Wrocławski oraz Akademia Wychowania Fizycznego.

Trzeci UTW powstaje w 1977 roku w Opolu z inicjatywy Wojewódzkiego Ośrodka Opiekuna Społecznego pod patronatem Wyższej Szkoły Pedagogicznej (ob. Uniwersytet Opolski). W 1978 roku powstaje UTW w Szczecinie.

Kolejny UTW powstał w 1979 w Poznaniu. Początkowo działał on na zasadzie afiliowania przy różnych instytucjach związanych z opieką społeczną, a jego organizatorem był Wojewódzki Ośrodek Opiekuna Społecznego przy Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym. Potem uzyskał możliwość włączenia się w działalność Studiów Otwartych Uniwersytetów.

Następnie powstawały UTW:

• w 1979 w Łodzi – z inicjatywy Heleny Kretz
• w 1979 w Gdańsku (rozwiązany, ponownie zaczyna działać w 2004 r.)
• w 1982 krakowski UTW jako międzyuczelniane studium UJ i Akademii Medycznej
• w 1982 w Katowicach – inicjatorka Janina Szyjkowska
• UTW w Rzeszowie powstał w 1983 r. z inicjatywy Genowefy Kruczek–Kowalskiej
• w 1985 powstał UTW w Lublinie
• w 1987 powstał drugi warszawski UTW – na Mokotowie
• w 1989 powstaje UTW w Toruniu.

Kolejne:

• 1992 Zielona Góra
• 1992 Zakopane
• 1993 Gorzów Wielkopolski
• 1993 Koszalin
• 1996 Bydgoszcz^[22]
• następnie w Białymstoku, Częstochowie, Olsztynie, Sandomierzu, Oświęcimiu, Bielsku–Białej, Żarach, Świebodzinie, Lesznie, Elblągu.

W 2001 po raz pierwszy zaczęły działać UTW m.in.: w Mazowieckim Centrum Kultury w Warszawie i w Tomaszowie Lubelskim, ten drugi jest on filią Lubelskiego UTW. W roku 2002 powstały UTW w: Rybniku, Zabrzu, Zamościu, Stargardzie Szczecińskim, Głogowie. W 2003 roku powstał UTW w Pabianicach. W 2004 roku powstały UTW w Gdańsku, Zielonce, w Nowym Sączu, Gdyni i w Sosnowcu.

Już w pierwszych latach istnienia UTW ich organizatorzy i kierownictwo zauważyli konieczność powołania wspólnej organizacji zrzeszającej ich uczelnie, koordynującej współpracę. Wniosek o utworzenie Sekcji Uniwersytetów Trzeciego Wieku przy Polskim Towarzystwie Gerontologicznym (PTG) zatwierdzono podczas walnego zgromadzenia PTG w Białymstoku we wrześniu 1981 roku, a jej przewodniczącą została profesor H. Szwarc. Sekcja polskich UTW należy do Międzynarodowego Stowarzyszenia Uniwersytetów Trzeciego Wieku (AIUTA)

Sekcja za nadrzędny cel działalności UTW uznała: „poprawę jakości życia osób starszych, stworzenie warunków do dobrego starzenia się, przełamywanie błędnych stereotypów i wyobrażeń przypisujących ludziom starym role upośledzonych fizycznie i umysłowo. Celowi temu służy włączenie osób starszych do systemu kształcenia ustawicznego w oparciu o potencjał intelektualny, naukowy i bazę materialną wyższych uczelni” (Informator Sekcji UTW przy PTG, 1986).

Obecnie w Polsce działa blisko 400 Uniwersytetów Trzeciego Wieku, które średnio zrzeszają 230 słuchaczy, co daje łącznie około 90 tys. osób. Na stronie internetowej poświęconej uniwersytetom trzeciego wieku możemy zapoznać się z ich działalnością.

Uchwałą z 1 lutego 2012 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2012 Rokiem Uniwersytetów Trzeciego Wieku^[23]. Podczas obchodów w dniach 19–20 marca 2012 w Warszawie odbył się I Kongres Uniwersytetów Trzeciego Wieku^[24].